Poniżej treść stanowiska Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Służb Ruchu Lotniczego do projektu ustawy o ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej oraz ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych dot. m. in. zwiększenia nominału czasu pracy kontrolerów ruchu lotniczego.

STANOWISKO OGÓLNOPOLSKIEGO ZWIĄZKU ZAWODOWEGO SŁUŻB RUCHU LOTNICZEGO DO USTAWY O ZMIANIE USTAWY O POLSKIEJ AGENCJI ŻEGLUGI POWIETRZNEJ (UD305)

Ogólnopolski Związek Zawodowy Służb Ruchu Lotniczego(dalej „OZZSRL”) uważa projekt nowelizacji ustawy o PAŻP (projekt w wersji z dnia 4.11.2021 r.) za nieadekwatny do aktualnej sytuacji, a jej uzasadnienie za niepełne.

1. Prawdą jest, że tygodniowy czas pracy polskich kontrolerów ruchu lotniczego jest jednym z krótszych, jeśli uwzględnić regulacje w zakresie czasu pracy krl obowiązujące w innych państwach europejskich. Prawdą jest jednak także i to, że jako jedni z nielicznych nabywamy prawa emerytalne w powszechnym wieku emerytalnym, tj. w wieku 60/65 lat. Krótszy tydzień pracy pozwala nam na lepszą regenerację oraz zadbanie o utrzymanie wymaganego stanu zdrowia niezbędnego do pełnienia służby właśnie do osiągnięcia 60./65. roku życia. Gdyby zmiana tygodniowego czasu pracy kontrolerów ruchu lotniczego wiązała się z prawem do wcześniejszej pełnej emerytury w wieku 55 lat, to taka zmiana mogłaby mieć pozytywny odbiór oraz zbliżyłaby nas do regulacji obowiązujących w innych krajach Unii Europejskiej. Kontrolerzy ruchu lotniczego to wąska grupa zawodowa pełniąca służbę przez całą dobę podobnie jak policja, straż pożarna i wojsko (w formacjach tych funkcjonariusze korzystają z preferencyjnych warunków emerytalnych), a obciążenie dla budżetu Państwa byłoby nieznaczne.

2. Pragniemy nadmienić, że niższy niż powszechny wymiaru czasu pracy operacyjnej kontrolerów ruchu lotniczego jest spowodowany tym, że praca ta jest głównym czynnikiem bezpieczeństwa. Bardzo często kontroler ruchu lotniczego jest ostatnim ogniwem dbającym o bezpieczny przebieg operacji lotniczych, które są nastawione na maksymalizację zysków poszczególnych podmiotów gospodarczych. Ze względu na pandemię i jej skutki dla finansów PAŻP – powszechnie stosowana jest przez Agencję praca jednostanowiskowa. Z informacji przekazanych OZZSRL wynika ponadto, że w Agencji trwają przygotowania do zmiany w zakresie organizacji pracy kontrolerów, poprzez wydłużenie maksymalnego czasu nieprzerwanego wykonywania pracy operacyjnej do 3 godzin. To wszystko sprawia, że jako personel pracujący w środowisku niezwykle stresogennym, potrzebujemy czasu na odpowiednią regenerację fizyczna i psychiczną. Zwiększenie tygodniowego wymiaru czasu pracy o 20% sprawi, że ilość dni wolnych od pracy – tak ważnych dla  utrzymania odpowiedniej kondycji psychofizycznej – zmniejszy się o ponad 30%.

3. Kolejnym ważnym problemem, który zrodzi zwiększenie tygodniowego czasu pracy, będzie trudność w planowaniu pracy kontrolerów zgodnie z zasadami zarządzania stresem i zmęczeniem. Zalecane jest planowanie grafików ze zmianami “przesuwającymi się do przodu”, tzn. cykl pracy zaczyna się zmianą poranną, a kończy nocną, po czym zalecane jest około 80 godzin czasu wolnego. W nowych warunkach nie będzie to możliwe, bowiem nierealne będzie zaplanowanie w harmonogramie pracy 3 dni wolnego. W tym przypadku personel operacyjny nie będzie mieć możliwości wypoczynku i normalizacji zegara biologicznego po pracy w porze nocnej.

4. Na przestrzeni ostatnich lat na świecie przeprowadzono wiele badań jak i eksperymentów potwierdzających, że w zawodach wymagających kreatywnego myślenia skrócenie czasu pracy bardzo pozytywnie wpłynęło na produktywność pracowników, a co za tym idzie na przychody pracodawcy. Najlepszym przykładem są doświadczenia firmy Microsoft, która w ramach projektu Work-Life Choice Challenge Summer 2019 wprowadziła czterodniowy tydzień pracy, co doprowadziło do czterdziestoprocentowego wzrostu produktywności. Pozytywny wpływ skróconego czasu pracy zauważa również Polski Instytut Ekonomiczny w publikacji z 2 sierpnia 2021 r. Powołując się na “Technical note on ANSPs productivity, ATFM delays and ATCOs working hours” wydanym przez Eurocontrol w czerwcu 2020 r. zwiększenie nominału do przeciętnie 36 godzin tygodniowo sprawi, że polscy kontrolerzy będą pracować najwięcej spośród wszystkich zatrudnionych w Unii Europejskiej. OZZSRL jest przekonany, że spotęguje to zmęczenie wśród pracowników, którzy przychodząc do pracy powinni być w pełni wypoczęci. Przemęczenie w połączeniu z codziennym stresem na stanowisku pracy spowoduje bardzo szybkie wypalenie zawodowe wśród pracowników operacyjnych. Niestety najbardziej straci na tym.:

• bezpieczeństwo operacji lotniczych,
• utrzymanie porządku publicznego (loty ratownicze i poszukiwawcze, loty patrolowe),
• obronność narodowa (loty OAT).

5. OZZSRL stoi na stanowisku, że zwiększanie nominału pracy będzie miało negatywny wpływ na efektywność zapewniania służb nawigacyjnych. Powołując się na dokument ”ATM Cost-Effectiveness (ACE) 2019 Benchmarking Report with Special Focus on COVID-19 Impacts in 2020” wydany przez Eurocontrol w maju 2021r. w rekordowym pod względem ruchu lotniczego roku 2019 PAŻP wygenerował jedynie 195 tys. minut opóźnień podczas gdy inne europejskie agencje kilkanaście do kilkudziesięciu razy więcej. Przykładowo Brytyjski NATS – 1.195 tys. min, Holenderski LVNL – 1.119 tys., HungaroControl – 1.605 tys., Austro Control – 1.665 tys. min, a rekordziści jak Francuska DSNA – 4.874 tys i Niemiecki DFS – 5.433 tys. Powyższe nie wskazuje, by PAŻP borykała się z problemem znacznego niedoboru personelu. Wręcz przeciwnie – obecnie powszechnym zjawiskiem w praktyce są tzw. przestoje, co dobitnie pokazuje, że obecnie ilość pracy jest mniejsza niż możliwości wynikające z posiadanych przez PAŻP zasobów ludzkich.

6. Ponadto należy zauważyć, że produktywność kontrolera ruchu lotniczego w PAŻP liczona przez Eurocontrol jako stosunek obsłużonych godzin lotu przez ilość obsługującego personelu operacyjnego (co reprezentuje średnią ilość godzin lotu obsłużonego przez jednego kontrolera) stale rośnie, między 2013 a 2018 rokiem rosła średni 1.6% rocznie, a w samym rekordowym 2019 roku o 2.1%. Co warto nadmienić nasza produktywność znajduje się powyżej europejskiej średniej. Jesteśmy przekonani, że bardziej obciążony personel w kolejnych latach nie utrzyma takiej dynamiki wzrostów.

7. Należy ponadto wskazać, że OZZSRL jako jedna z dwóch organizacji związkowych działających w PAŻP i zrzeszających personel operacyjny – w ostatnim okresie pozytywnie zaopiniował nowy Regulamin Wynagradzania dla pracowników PAŻP. Zwiększenie nominału czasu pracy oznacza de facto zmniejszenie zarobków personelu operacyjnego, skoro za to samo wynagrodzenie pracownicy będą pracować dłużej. Uważamy, że zmiana tygodniowego wymiaru czasu pracy powinna być równoważona odpowiednio wyższym wynagrodzeniem.

8. Warto także zwrócić uwagę, że zwiększenie tygodniowego wymiaru czasu pracy nie spowoduje ograniczenia ilości zlecanych pracownikom nadgodzin. W ostatnich latach zdecydowana większość nadgodzin generowana była przez przypadki losowe, nie z uwagi na braki kadrowe (których, jak wspomniano – obecnie w PAŻP nie ma). Nawet obecnie polityka w zakresie obsady dyżurów realizowana przez PAŻP nie wyklucza powstania nadgodzin, skoro w systemie pracy jednostanowiskowej ewentualna choroba, wypadek czy niedyspozycja zmiennika powoduje konieczność powierzenia pracy w nadgodzinach.

• Nie sposób nie dostrzec także, że aktualnie w PAŻP trwa między innymi proces grupowych wypowiedzeń zmieniających, w ramach którego PAŻP wypowiada umowy o pracę także pracownikom operacyjnym – kontrolerom ruchu lotniczego oraz asystentom kontrolerów. Naszym zdaniem – jeśliby zapotrzebowanie PAŻP na pracę kontrolerów/asystentów było tak duże, że wymaga on aż zmiany tygodniowego wymiaru czasu pracy – to znacznie rozsądniejszym rozwiązaniem byłoby utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy.
• Oraz na koniec – zwiększenie tygodniowego wymiaru czasu pracy obniża atrakcyjność zawodu kontrolera; obniżony nominał jest jednym z istotnym czynników stanowiących o wyjątkowości i atrakcyjności tego zawodu. Redukcja czasu na odpoczynek, samorozwój, w powiązaniu z kolejnymi obniżkami wynagrodzeń – w dłuższej perspektywie spowoduje spadek atrakcyjności tego zawodu (co tylko zwiększy koszty ponoszone przez pracodawcę – nadgodziny dla pozostałych pracowników, szkolenie nowych).

Projektowana zmiana ustawy o PAŻP (UD305) jest naszym zdaniem zbyteczna i nie powinna stać się obowiązującym prawem. Projektowana nowelizacja w żaden sposób nie odpowiada potrzebom kadrowym Agencji (które już dzisiaj są mniejsze niż posiadane zasoby). Jak się wydaje – projekt w obecnej formie jedynie przyspieszy odpływ personelu operacyjnego. Próbę zmiany ustawy o czasie pracy kontrolerów ruchu lotniczego, odbieramy jako początek długiej rozmowy, której chcielibyśmy i mamy nadzieję, że będziemy częścią i wierzymy, że zmiany jeśli są potrzebne będą na lepsze dla wszystkich zainteresowanych stron.